از داکینز

در چند روز گذشته از این کتاب به آن کتاب پریدن هایم کمی زیاد بود. تئوری ای که قبول اش دارم این است که اگر کتابی مناسبت نمی افتد ادامه نده. اما تئوری مورد استفاده ام این است که کتاب را برمیداری از اول تا آخر میخوانی و سپس سراغ بعدی میروی. در کشمکش بین این دو تئوری بودم و در نهایت تصمیم گرفتم که بگردم و ببینیم چه چیزی بیشتر هماهنگم می شود. فعلا روی "میل به شگفتی" ایستاده ام و دارم میخوانمش و خوشحالم که با یک دانشمند و یک ذهن زنده ی دیگر دارم همراه میشوم. البته دل در گرو خاطرات راسل که کمی اینجا درباره اش نوشته ام، همچنان هستم اما خب هنوز از کتاب دورم و خواهرم آن را به من پس نداده.

از "میل به شگفتی" که خود زندگی نامه ی "ریچارد داکینز"  است صفحات محدودی خوانده ام و پیشروی زیادی هنوز نکرده ام. مطمئن بودم که آدم جالبی باید باشد و تا همین صفحات هم به همین نتیجه رسیده ام. نحوه ی روایت اش خودمانی است. تکه ی زیر را فعلا دوست داشته ام:

اما واقعا هستی من، شما و پستچی محله، وابسته به رشته ی بسیار باریکی از شانس است. بسیار باریک تر از آنچه که فکرش را بکنید. وجود ما مدیون زمان بندی و مکان یابی دقیق و حساب شده ی هرچیزی است که از ابتدای جهان هستی اتفاق افتاده است. حادثه ی گلوله ی توپ فقط مثال چشمگیری از پدیده هایی بسیار کلی تر و عام تر است. همانطور که قبلا هم گفته ام، اگر دایناسور دوم از سمت چپ یک سرخس نخلی بلند عطسه نمیکرد و در نتیجه جد موش مانند و ریزه میزه ی ما که جد همه ی پستان داران است از دستش در نمی رفت، هیچ کدام از ما اینجا نبودیم.

همه ی ما میتوانیم خودمان را به عنوان موجوداتی به شدت نامحتمل (احتمال داشت وجود نداشته باشیم) در نظر بگیریم. اما در حال حاضر پیروزمندانه چنین اتفاقی افتاده و ما اینجاییم.

 

 

کمی درباره مفروضات

چند وقت پیش در کتابی، برای اولین بار با مساله ی "مفروضات" مواجه شدم. لیندا الدر و ریچارد پل که الان شاید چند ماه است که درگیر کتاب هایشان هستم (که خب البته کمی وقفه ایجاد میکنم و کمی کتاب های دیگری در این بین میخوانم) معتقدند یکی از هشت مولفه ای که در تفکر در مورد پدیده ها باید به آن توجه داشته باشیم مفروضات است. برای خودم خیلی مهم بود که متوجه مفروضاتم بشوم. برای همین گفتم که مطلبی که تا اینجا به نظرم مفید بوده را خیلی کوتاه و مختصر بیاورم.

از کتاب "تفکر انتقادی" از ریچارد پل و لیندا الدر. ترجمه ی دکتر اکبر سلطانی و خانم مریم آقا زاده.

فرض: فرض آن چیزی است که ما آن را از پیش درست میپنداریم. معمولا چیزی است که از قبل آموخته ایم و در مورد آن تحقیق نکرده ایم و بخشی از نظام اعتقادی ما محسوب میشود. ما باور های خود را درست فرض میکنیم و از آنها برای تفسیر جهان بهره میبریم.

مفروضات اما از آن جهت مهم اند که جان مایه ی استنتاج های ما هستند و استنتاج های ما تفسیر ها و نتیجه گیری ما از اتفاق های پیرامونمان هستند.

ما انسان ها پیوسته و ناخودآگاه از مفروضات به صورت باور هایی بهره میگیریم که بر اساس آنها استنتاج میکنیم. 

قضیه از این قرار است که ما با یک اتفاق بیرونی یا اطلاعات جدید مواجه میشویم و در سطح خودآگاه به یک نتیجه گیری میرسیم. اما در این میان، این مفروضات ما هستند که در سطح ناخودآگاه به استنتاجمان جهت میدهند.

البته این خبر خوش را هم میتوان همینجا اضافه کرد که:

بسیاری از استنباط های ما موجه و منطقی هستند، هر چند برخی هم چنین نیستند.

 

با این مقدمات متوجه میشویم که خیلی مهم است که متوجه مفروضاتمان بشویم و آن ها را استخراج کنیم.

هنر خودآگاه کردن و به سطح ادراک آوردن آنچه در ناخودآگاه اندیشه میگذرد، بخش مهمی از تفکر انتقادی محسوب میشود.

 

اما کتاب بعد از این بحث ها تمرینی خیلی خیلی ساده می آورد که خیلی برای من جالب بود. یکی از راه های استخراج مفروضات این است که ببینید از اطلاعات چه استنتاجی انجام میدهید. به عبار دیگر یک موقعیت را تصور کنید. مثلا: فردی در جوی آب افتاده. با دیدن این صحنه چه نتیجه ای میگیرید؟

این فرد مریض است و غش کرده است؟

این فرد معتاد است؟

این فرد به کمک احتیاج دارد؟

اگر میگویید این فرد به کمک احتیاج دارد، فرض شما این است: هرگاه کسی در جوی آب افتاده بود، یعنی به کمک احتیاج دارد.

فرض کس دیگری این میتواند باشد که : هرگاه کسی در جوی آب افتاده بود یعنی معتاد است. 

نمی دانم شماهم احساس مرا دارید یا نه. یک تغییر ساده در جمله بندی است. اگر موقعیت X را دیدیم و نتیجه Y را گرفتیم فرض ما این است که هرگاه X آنگاه Y. 

حال که جمله ی "هرگاه X آنگاه Y" را در اختیار داریم میتوانیم در موردش فکر کنیم و ببینیم چقدر درست است. وقتی خودم داشتم به این قسمت فکر میکردم، خیلی خوشحال با خودم گفتم که خب میگردیم ببینیم مثال نقض دارد یا نه و ارزشیابی مان را خیلی تمیز و مرتب به پایان میرسانیم. اما در فایل صوتی "حرف های پیتر دراکر برای ما" که در متمم قابل تهیه است بخش هشتم در مورد مفروضات است و آنجا آقای شعبانعلی میگویند که در ارزیابی مفروضات بگردید ببینید "چند استثنا میتوان پیدا کرد و چه اما و اگر هایی میتوان افزود". این جمله خیلی منعطف تر از پیدا کردن یک مثال نقض و مردود اعلام کردن فرض است. مثلا معلوم است که برای "هر کسی که در جوی افتاده، معتاد است" میتوان مثال نقض آورد. اما اگر در منطقه ای از شهریم که معتاد در آن زیاد است، منطقی نیست که این فرض را رد کنیم. بنابراین باید با دید علوم انسانی مفروضاتمان را تحلیل کنیم نه ریاضی.

پیشنهاد میکنم این تمرین را انجام دهید. یکی از خاطره هایتان را به عنوان واقعه یا اطلاعات در نظر بگیرید. مثلا وقتی داشتم با او حرف میزدم به من نگاه نمی کرد. بعد استنتاج کنید. مثلا: پس برای او مهم نیستم. بعد جمله بندی فرض را ایجاد کنید. هرگاه فردی به صورت کسی که با او در حال صحبت است نگاه نکند یعنی آن فرد برایش مهم نیست. و بعد دنبال استثناها و ارزیابی فرض بروید.

 

یک مثال از کتاب را هم میاورم:

اطلاعات: زنی در صندلی چرخدار میبینید.

استنتاج: حتما زندگی غمباری دارد.

فرض مبنای استنتاج: تمام افرادی که در صندلی چرخدار هستند زندگی غمباری دارند.

 

شهامت فکری

امروز داشتم یک مطلبی در مورد شهامت فکری میخواندم. وقتی برای اولین بار با عبارت "شهامت فکری" مواجه شدم به این فکر کردم که خب منظورش این است جرئت داشته باشید و آزادانه از افکارتان صحبت کنید. اما مفهومش خیلی جالب تر بود. "شهامت فکر" یعنی اینکه از نظرات مخالف خودت نترس. یعنی افکار مخالف و مختلف را ببین و به سمت شان برو و بررسی شان کن و بعد در مورد پذیرفتن یا نپذیرفتنشان تصمیم بگیر. و این به نظر من در مورد تابو های ذهنی خیلی مصداق پیدا میکند. کاری که از نظر تو خیلی خیلی بد است، همان را هم ببین و فرار نکن. به قول آن مطلبی که من میخواندم:" شهامت فکری یعنی اینکه: باورت و طرز فکرت را بگو، شاید بتوانم از طرز فکر تو چیزی فراگیرم!" به عبارت دیگر آدمی که شهامت فکری ندارد جرئت نزدیک شدن به مختاف خودش ندارد و به گوشه ای میگریزد. گوته در "رنج های ورتر جوان" میگوید:

البته میدانم من و این مردم مثل هم نیستیم و نمی توانیم هم باشیم اما میدانم اویی که فاصله گرفتن از این به اصطلاح عوام را لازمه حفظ احترام خود میداند هم به اندازه ی آن ترسویی درخور سرزنش است که از ترس شکست خود را از نگاه دشمن پنهان میکند."

به ذهن خودم نگاه کردم و دیدم گفت و گوهای ذهنی ام و قضاوت هایی که در مورد دیگران دارم سرشار است از دو واژه ی "باید" و "نباید". از بزرگ ترین و وحشتناک ترین تابوهای ذهنی ام مثل اینکه خانم متاهل نباید با فرد دیگری ارتباط عاطفی برقرار کند (این طرف ماجرا برایم از خیانت آقایان نپذیرفتنی تر است و به خاطر القائات اجتماعی است) تا مسائل کوچک تر. یک لحظه به خودم این جرئت را دادم که بگویم پذیرفتنی است که خانمی این کار را کرده. میشود به سمت اش رفت و از دلایلش پرسید. یک انتخاب بوده است در مسیر زندگی اش. "من" این کار را نمی کنم. چون اگر متاهل شوم به دنبال آرامش پایدارم و اگر ببینم تامین نمی شود از آن خارج میشوم. جالب اینجاست که وقتی اینطوری به ماجرا نگاه میکنم، اعمالم به جای یک پیروی دگم از بایدها و نباید های ذهنی، تبدیل میشود به یک انتخاب آگاهانه. و این تصمیم خیلی پایدار تر است چون پشت اش یک دلیل وجود دارد که از آن حمایت میکند و به نظر من میرسد که اینطوری عمل و فکری که از ما سر میزند ارزش بیشتری هم پیدا میکند. 

پیشنهاد میکنم بنشینید و به تابوهای ذهنی تان حمله کنید. یا اگر کسی را دیدید که رای و نظر و عملی خلاف نظر شما دارد کمی صبر کنید و با او گفت و گو کنید. اصلا یادگیری در همین تناقض ها و تضادها اتفاق می افتد. 

از خطاهای شناختی

پست قبلی در مورد برتراند راسل بود. دوست داشتم این سلسله پست ها در مورد راسل پشت سر هم و بی وقفه بیاید که یک مجموعه منسجم ایجاد کرده باشم. اما به دلایلی از این کتاب دور افتادم و کتاب دیگری را به ناچار برداشتم. یک تکه از قسمت هایی که خط کشیده ام را در زیر می آورم.

اما یک نکته ای که در این مدت که سعی کرده ام به رسالت این وبلاگ که "درباره کتابها، از نگاه من" است و در بالای صفحه هم نوشته شده، پایبند باشم متوجه شده ام که نوشتن از هر کتابی که میخوانم رویه ی مناسبی نیست. نمی دانم تا به حال این تجربه را داشته اید که غذایی درست کنید، همه بخورند و لذت هم ببرند اما خودتان میلی به آن نداشته باشید. در مورد نوشتن درباره کتاب ها چنین حالتی دارم این روزها. همین که مطالب از ذهنم به صفحه می آیند، شاید به خاطر این امنیت ذهنی که خب در جایی ثبت شد، از خط فکری ام جدا می افتند و به نوعی از خودم جدا میشوند. به هر حال تکه ی زیر به نظر خیلی خوب بود :)

از کتاب "۶۶ خطای شناختی در تصمیم گیری" نوشته ی محمدرضا سلیمی.

پرستاری در بیمارستانی مراقب یکی از بیماران است. او باید هر روز دارویی را به بیمار بدهد تا زنده بماند. یک روز پرستار عمدا به وظیفه اش عمل نمی کند و بیمار فوت میکند. در همین بیمارستان پزشکی مراقب بیمار دیگری است. یک روز او تصمیم میگیرد در حالی که بیمار خواب است به او سیانور تزریق کند و او را به قتل برساند. به نظر شما پزشک جنایت بزرگ تری مرتکب شده یا پرستار؟ اگر پاسختان پزشک است شما در دام خطای انفعال افتاده اید. اگر به هر دو اتفاق خوب فکر کنید احساسات را کنار بگذارید، هم پرستار و هم پزشک عمدا مرتکب جنایت شده اند. اما به نظر میرسد عمل پزشک غیر اخلاقی تر باشد، در حالی که هر دو با انجام دادن یا ندادن کاری باعث مرگ بیمارشان شده اند. 

برتراند راسل (قسمت اول)

دارم زندگی نامه ی راسل و خاطرات اش به قلم خودش را میخوانم. یک کتاب قطور 1129 صفحه ای. شاید از تصاویر موجود از  سال های انتهایی زندگی راسل اینطور برداشت شود که فردیست خشک و خرده گیر. شاید هم کمی به خود بالنده. اما روح اش بسیار رقیق است. یکی از پایه ای ترین احساسات اش که مخصوصا در جوانی و نوجوانی بر او غالب بوده کم رویی است. پیش از ورود به دانشگاه رنج فهمیده نشدن در محیط خانواده را چشیده اما بعد از ورود به دانشگاه همفکران خودش را پیدا میکند و دوران بهتری را میگذراند. در نوجوانی چیزی از جنس تهذیب نفس و پیروی از حقیقت یکی از دغدغه های بزرگ اش بوده. در سال های اول جوانی با دختری به نام آلیس نامزد میکند که دنیا را بیشتر از قبل برایش به کام میکند و خیلی زیاد دوستش میداشته. من تا همین مرحله فعلا خوانده ام.  تکه های زیر از نظرم ارزش نوشته شدن و خوانده شدن را داشتند. شاید چون تکه ها از متن اصل گزینش شده اند و از بستر خود دور افتاده اند آنقدر که برای من خوشایند و قابل تامل بودند برای شما نباشند. نمی دانم بگویم کتاب را توصیه میکنم یا نه. یک وقت هایی زیادی وارد جزئیات میشود. اگر به من باشد میگویم میشد که کمی گزیده تر باشد. اما به هر حال آدم را با خودش همراه میکند و در جزئیاتش میتوان تجربه های جدیدی به دست آورد.

• در یازده سالگی خواندن کتاب اقلیدس را شروع کردم و برادرم معلمم بود. این کار یکی از حادثه های بزرگ زندگی ام بود و به دلپذیری اولین عشق. هیچ تصور نکرده بودم که در دنیا چیزی این همه لذت بخش باشد.
• یک حکم دینی را نباید پذیرفت مگر این که در مورد آن همان نوع بداهتی وجود داشته باشد که برای حکمی در زمینه ی علم لازم است.
• فرض کنیم که جهانی که اکنون میبینیم، چنان که بعضی میپندارند، بنابر تصادف صرف به وجود آمده باشد. در این صورت آیا باید انتظار داشته باشیم که هر اتم در شرایطی مفروض دقیقا مانند اتم دیگر عمل کند؟
• این تصور ناممکن مینماید که انسان، انسان بزرگ، با عقلش، معرفتش درباره جهان و تصوراتی که از درست و نادرست دارد، انسان با عواطفش، مهر و کینش و دینش، آری این انسان چیزی نباشد جز ترکیب شیمیایی فناپذیری که منش او و تاثیرش در مورد خیر و شر فقط و کلا به حرکت خاصی از مولوکول های مغز او مربوط باشد و همه ی مردان بزرگ جهان صرفا بدین جهات بزرگ بوده اند که در ایشان مولکولی با ملکولی دیگر بیشتر از آن برخورد میکند که در آدمیان دیگر صورت میگیرد.
• اما به آسانی میتوان دریافت که وجدان بیشتر بستگی به نوع تربیت دارد، چنانکه مثلا مردم عادی آیرلند دروغ گفتن را بد نمی دانند، و همین امر به عقیده ی من کافی است که جنبه ی الهی بودن وجدان را منتفی سازد. و چون، چنانکه من معتقدم وجدان تنها حاصل ترکیب تکامل و تربیت است، پس واضح است که پیروی از آن بی معنی تر از تبعیت از عقل است. و عقل من به من میگوید که بهتر است طوری عمل کنم که حداکثر خوش بختی را به وجود آورم و نه به طریقی دیگر.
• ما به لوتر جدیدی نیاز داریم که ایمان را تازه کند و مسیحیت را نیرو بخشد و کاری کند که موحدان میکردند اگر انسان به راستی بزرگی چون لوتر را برای رهبری خود میداشتیم. زیرا که دین هم اگر گاه به گاه اصلاح نشود مانند درخت پیر خواهد شد. مسیحیت به صورت هایی که اکنون وجود دارد عمرش را کرده است. ما به صورت جدیدی نیاز داریم که با علم سازگار باشد و نیز مارا برای دست یافتن به زندگی نیکویی یاری دهد.

تکه ی زیر یک یادداشت کامل است از دفترچه ی خاطرات راسل قبل از ورود به کیمبریج.

• شگفتا که چقدر کم است تعداد اصول یا جزمیاتی که من توانسته ام به آنها متقاعد شوم. میبینم که معتقدات تردید ناپذیر سابق من یکی پس از دیگری به قلمرو تردید میروند. مثلا هرگز حتی لحظه ای تردید نکرده بودم در اینکه حقیقت موهبتی است که همواره باید بدان پایبند بود؛ اما حالا در این باره دچار بزرگ ترین تردید و نایقینی شده ام. جست و جوی حقیقت مرا به همین نتیجه هایی رهنمون شده است که در این دفتر نوشته ام، حال آنکه اگر به پذیرفتن تعلیمات دوره ی نوجوانی ام اکتفا میکردم در آرامش باقی میماندم. جست و جوی حقیقت بیشتر باورهای کهنه ی مرا در هم شکسته است و مرا به ارتکاب کارهایی واداشته است که شاید گناه شمرده شوند، حال آنکه در غیر این صورت شاید از ارتکاب به آنها برکنار میماندم. فکر نمیکنم که تکاپو در راه حقیقت مرا به نحوی خوش بخت تر کرده باشد. البته به من منشی ژرف تر بخشیده و از آنچه مبتذل و مسخره مینماید بیزارم ساخته است، اما در عین حال مرا از شاد بودن دور کرده و به دست آوردن دوستان یک دل را برایم دشوار تر نموده است، و از همه بدتر آن که مرا از مراوده ی آزاد به کسانم بازداشته و آنان را با برخی از عمیق ترین اندیشه هایم بیگانه کرده است، چنانکه اگر از بخت بد برخی از آن اندیشه هارا فاش سازم در دم مورد ریشخند واقع میشوم، و این کار اگرچه از سر نامهربانی هم نباشد، بر من سخت گران می آید. پس درمورد شخص خودم میتوانم بگویم که اثرات جستجوی حقیقت بیشتر بد بوده است تا خوب. اما ممکن است گفته شود که حقیقتی که من میپذیرم حقیقت نیست، و اگر حقیقت راستین را بجویم سعادتمند تر خواهم بود؛ اما این حکمی است درخور تردید بسیار. از این روست که من در سودمندی بی غل و غش حقیقت تردیدی بزرگ پیدا کرده ام. البته حقیقت در زیست شناسی تصوری را که شخص از آدمیزاده دارد پایین می آورد، و این باید دردناک باشد. وانگهی حقیقت یاران قدیم را بیگانه میسازد و آدمی را از یافتن دوستان تازه باز میدارد، و این نیز بد است. شاید درست آن باشد که آدمی در این همه به چشم فداکاری بنگرد زیرا چه بسا حقیقتی که کسی به آن دست یابد ممکن است برای بسیار کسان دیگر مزید نیک بختی باشد و نه برای خود او. بر روی هم بر سر آنم که به جستجوی حقیقت ادامه دهم، اگرچه از نوع حقیقتی باشد که در این دفتر آمده است، و اگر آنچه آمده به راستی حقیقت باشد هیچ میل ندارم که نشر یابد بلکه دوست دارم که از نشر آن جلوگیری شود.
• خوشحالم که قبلا به مدرسه نرفته بودم وگرنه برای دست یافتن به استقامت فرصت تفکر اصیل را از دست میدادم، تفکری که هرچند برایم دردناک بوده است بزرگ ترین تکیه گاه و پشتیبان من دربرابر نگرانیهاست.
• آنچه کرامپتن را در عین حال بسیار قابل تحسین و بسیار دلپسند میساخت زیرکیش نبود، بلکه عشق ها و کینه های شدیدش بود، و خوی متعصبش، و شرافت همچون سنگ خارایش. یکی از خوش طبع ترین کسانی بود که در عمرم شناخته ام، با عشقی عظیم نسبت به نوع بشر، آمیخته با کینه ای تحقیر آمیز نسبت به بیشتر افراد آن.
• یک عادت فکری براستی ارزنده ای که در آنجا نصیبم شد شرافت فکری بود. این فضیلت بی شبهه نه تنها در میان دوستانم بلکه در میان استادانم نیز وجود داشت. هیچ به یاد ندارم که استادی از این که شاگردی وی را متوجه خطایی بکند برآشوبد، حال آنکه به یاد دارم که شاگردان بارها در اجرای این شاهکار توفیق یافتند. یک بار سر درس تعادل آبگونه ها (ئیدرواستاتیک)، جوانی درس معلم را قطع کرد و گفت: "آیا نیروی گریز از مرکزی که به سرپوش ظرف وارد میشود را فراموش نفرموده اید؟" سخن ران نفسی کشید و سپس گفت: "بیست سال است که به همین ترتیب این مثال را میزنم اما حق با شماست."

در نامه ای به نامزدش آلیس وقتی که برای چند ماه از هم دور افتاده اند:

• هنوز تو چندان از من دوری که گویی آسمانی؛ بی اعتنا، همچنان که آسمان به خاکیان تواند بود. اما در زیر همه ی افکارم خستگی عجیبی احساس میکنم، شبیه به خستگی بعد از خوابی آشفته، که موجب میشود همه ی احساسات رویایی من با سپتامبر گذشته فرق داشته باشد؛ خستگی ای که ترکیبی است از همه ی تقلاها و نگرانیها و رنج های سالی که گذشت، و از همه ی کشش ها و همه بحث هایی که قیمتی بود که برای چیره شدن بر تو پرداختم. لیکن بدبخت نیستم، حاشا که چنین باشد؛ اما در حال حاضر چنین می نماید که عمری که زیسته ام خوب بوده است؛ زندگی به اوجی رسیده است، به لحظه ای متعالی، و اکنون دیگر به نگران آن بودن نیازی نیست: شاید چیز بهتری در چنته نداشته باشد، پس تلخیی در مرگ نیست.
• ما هر دو در معرض این خطر نیز هستیم که از موفقیت هایی که ارزان دست میدهد مسموم شویم، و این بدترین چیز در عالم است.

در نامه ی دیگری به آلیس:

• گمان نمی کنم که وسوسه شده باشی که بیش از حد خود را تابع من سازی، چون متوجه میشوی که اگر همیشه با من همداستان باشی کسل خواهم شد، و لازم است که گاهی از من اقامه ی برهانی بخواهی تا مغزم اندکی ورزیده شود. هر وقت کسی به خطایی در آنچه در نظر دارم اشاره کند احساس شعفی واقعی و جدی میکنم، زیرا به عقاید خودم کمتر توجه دارم تا به درست بودن آنها.
• فکر باید به صورتی بکر از مغز کسی تراوش کند. و وقتی هم که فکر ها از دیگران گرفته شود، آمیزه آنها برای کسی که با آنها بجنگد و کشتی بگیرد و برای درک جریانی که موجب ظهور آن ها شده است تقلا کند، و کسی که فقط با تصور اینکه گوینده آدم خوبی است آنها را با تنبلی بپذیرد کاملا متفاوت خواهد بود. من در راه مخالفت با آرمان گرایی در مابعدالطبیعه و اخلاق سانتی متر به سانتی متر جنگیدم و بدین دلیل مجبور شدم که پیش از پذیرفتنش آن را کاملا درک کنم و بفهمم، و چنین بود که وقتی آن را نوشتم وارد از روشن بینی من مسحور شده بود.
• چنین کسی باید در کارهای کوچک خودخواهانه رفتار کند زیرا که این وضع کارایی شخص را زیاد میکند.

 

باز هم از این کتاب خواهم نوشت.

 

هرگز راه نرو وقتی میتوانی پایکوبی کنی

حدس من این است که بیشتر کسانی که دارند این نوشته را میخوانند خیلی قبل تر از من کتاب "ارتباط بدون خشونت" از آقای مارشال روزنبرگ را خوانده اند یا با آن آشنایی دارند. اما به هر حال از بین بخش های مختلف کتاب من از یکی از فصل ها خیلی خوشم آمد و دیدم شاید مفید باشد که آن را اینجا بازگو کنم. مخصوصا که این بخش دغدغه خیلی از ما میتواند باشد و به نظرم یک رنج پنهان همیشگی در درون خیلی از ماست.

وقتی از ارتباط با دیگران حرف میزنیم، باید به این نکته توجه کنیم که یکی از ارکان اصلی و خیلی مهم در این مقوله، مساله ی "همدلی با دیگران" است و کتاب بحث را اینطور شروع میکند که همدلی ضروری است اما اگر ما خودمان با خودمان همدل نباشیم، نمی توانیم آن را به دیگری بدهیم. روزنبرگ میگوید که اصلا مهم ترین کاربرد ارتباط بدون خشونت به کار گیری آن در ارتباط آن با خودمان است.

و اما یکی از اصلی ترین موقعیت هایی که ارتباط با خودمان اهمیت پیدا میکند، وقتی است که کار اشتباهی انجام داده ایم و از آن پشیمانیم.

روزنبرگ میگوید که در ارتباط با خودمان باید به نیاز هایمان و ارزیابی لحظه به لحظه ی خودمان متمرکز باشیم. وقتی کار اشتباهی انجام میدهیم در مقابل به کار بردن جملات سرزنشگری مثل "دوباره خراب کردی!"، یک لحظه توقف کنیم، به نیاز های نهفته ی خود توجه کنیم و از خودمان بپرسیم که "این کاری که من انجام دادم در راستای تحقق کدام نیاز تحقق نیافته ی من بود؟" و البته باید به این توجه کنیم که ممکن است لایه های متعددی از نیاز ها در ما وجود داشته باشد. اتفاقی که میوفتد این است که  پرسیدن این سوال و معطوف کردن توجه مان به نیاز های نهفته مان، حس بد ما را از اتفاقی که افتاده یا عملی که انجام داده ایم از بین نمی برد و جایش را با آسایش پر نمیکند اما همین احساسات منفی ما را از نوعی به نوع دیگر تغییر میدهد. وقتی به خودمان میگوییم "باز هم خراب کردی" و خودمان را در معرض رگ باری از جملات سرزنش گر قرار میدهیم، احساساتی مثل شرم، گناه یا افسردگی را تجربه میکنیم ولی اگر به نیاز هایمان توجه کنیم،  احساساتی مثل دلتنگی، سرخوردگی، نا امیدی، ترس، غم و غیره را تجربه میکنیم. تفاوت این دو دسته از احساسات در این است که احساسات دسته ی دوم احساساتی هستند که مارا به حرکت و اصلاح وا میدارند اما احساسات دسته ی اول موجب از خود بیزاری میشوند و ما را به رشد وا نمی دارند. مثلا روزنبرگ در مورد شرم میگوید که:

  شرم گونه ای از خودبیزاری است. پس اعمالی که از شرم انجام شوند آزادانه و شادی آور نیستند. اگر طرف مقابل، شرم یا گناه را در پشت رفتارمان حس کند حتی اگر نیت مان این باشد که با محبت و حساسیت رفتار کنیم، احتمالا قدر شناسی او نسبت به آنچه انجام داده ایم بسیار کمتر از زمانی است که با میل انسانی برای سهیم شدن در زندگی، برانگیخته شده باشیم.

کتاب تا اینجای ارزیابی اشتباه را مرحله ی "سوگواری" نام گذاری کرده. یعنی مرحله ای که به شکل درست با واقعیت پیش آمده رو به رو میشویم و احساسات منفی را تجربه میکنیم.

مرحله ی بعد از سوگواری، مرحله ی خود-بخشودگی است.

در این مرحله این سوال اساسی که "وقتی به رفتار و روشی که عمل کردم که حالا پشیمانم، سعی در تحقق کدام نیازم داشتم؟" را از خود میپرسیم و بعد به این نکته ی مهم توجه میکنیم که:

من معتقدم که انسان همواره در جهت نیاز ها و ارزش هایش اقدام به عمل میکند. این یک حقیقت است چه این عمل نیازی را تحقق ببخشد و چه نبخشد. چه در نهایت برای این عمل جشن بگیریم و چه از آن پشیمان شویم.

 

اگر به جای اینکه بدون ملاحظه خودمان را به باد سرزنش بگیریم، به نیاز های نهفته مان توجه کنیم، درس گرفتن از اشتباهات به شکل موثر تری اتفاق می افتد. حتی کم کم در هماهنگ شدن با نیاز هایمان خلاق تر هم میشویم.

 

فرایند سوگواری و خود-بخشودگی تا اینجا تمام میشود.

یک بخش اساسی دیگری که در ارتباط با خودمان باید به آن توجه کنیم، توجه به نیرویی است که پشت هر عمل ما وجود دارد. روزنبرگ میگوید: کاری که برایت مفرح نیست انجام نده! وقتی کاری را با میل و رغبت و انتخاب خودمان انجام میدهیم، حتی اگر آن کار سخت باشد باز هم رگه هایی از نشاط و فرح در آن وجود دارد و برعکس. کاری که از سر شرم یا وظیفه باشد مقاومت بر می انگیزد.

همینجا اضافه کنم که روزنبرگ میگوید که استفاده از کلمه "باید" یعنی حق انتخابی وجود ندارد. درخواست های آمرانه مقاومت بر می انگیزند. در سلسله درس های تفکر سیستمی متمم، یک درس هست که به مقاومت سیستم ها اشاره میکند. یک جمله ی جالب در آنجا از خانم مدوز نقل شده که میگوید: هنگام بروز policy resistance، در خوش بینانه ترین حالت، ممکن است که سیستم به وضعیتی شبیه وضعیت پیشین برگردد اما در شرایطی که تک تک اجزای سیستم فشار بیشتری نسبت به قبل تحمل میکنند. جملات آمرانه هم نوعی جدا دیدن خودمان از سیستم خودمان است و به نوعی فراموش میکنیم که اجزای جسم و روان ما هرکدام هدفی را دنبال میکنند که برای جهت دهی شان نمی توان از تحکم استفاده کرد.

اما برای اینکه به کارهایمان فکر کنیم و سر و سامانشان بدهیم و سر در بیاوریم که چه نیرویی پشتشان است میتوانیم از سه قدم ساده پیروی کنیم:

قدم اول: تهیه یک فهرست از تمام کارهایی که با میل و رغبت انجامشان نمی دهید و فکر میکنید "باید" انجام شوند.

قدم دوم: بپذیرید که خودتان انتخاب کرده اید این کارهارا انجام دهید. این مرحله کمی مقاومت ایجاد میکند. مثلا ممکن است با خودمان بگوییم من انتخاب نکرده ام هر هفته جاروبرقی بکشم (مثال روزنبرگ چیز دیگریست اما به اعتقاد نگارنده ی این سطور جاروبرقی مطلب را بهتر میرساند چرا که به قول شاعر من درد مشترکم مرا فریاد کن J ) اما به هر حال هرکاری را هرچقدر هم بی میل و رغبت، در نهایت خودمان انتخاب کرده ایم که انجام دهیم.

قدم سوم: بعد از اینکه پذیرفتیم خودمان انجام دادن آن فعالیت را انتخاب کرده ایم، جمله را تکمیل میکنیم به این صورت که: من این کار را انتخاب کرده ام که انجام دهم چون... . و به این صورت از نیت پشت آن کار مطلع میشویم.

بعد از این سه مرحله میتوان تصمیم های متفاوتی گرفت. میتوان عطای بعضی کارهارا به لقایش بخشید و متوقف اش کرد و در مورد بعضی دیگر به خودمان یادآوری کنیم که به خاطر نتیجه اش، ارزش اش را دارد که به انجام دادنش ادامه بدهیم و با یادآوری مکرر این مطلب با حس بهتری آن کار را انجام خواهیم داد.

 

در ادامه هم چند مورد از انگیزه هایی که ممکن است در پشت اعمالمان باشد، مورد بحث قرار گرفته:

1. پول: روزنبرگ میگوید که در "ارتباط بدون خشونت" پول یک "نیاز" نیست. بلکه یکی از صدها طریق برآورده کردن نیاز است. (این پست را در مورد نظر اپیکور در مورد پول نوشتم و اگر دوست داشته باشید میتوانید بخوانیدش.)
2. تایید: ... جای بسی تاسف است که برای خریدن عشق سخت کار میکنیم. و فرض بر این است که باید خودمان را انکار کنیم و برای دیگران کار کنیم تا دوستمان بدارند. در صورتی که اگر فقط با روح غنی سازی زندگی، کاری را انجام دهیم، دیگران را قدردان خود خواهیم یافت. در واقع قدردانی آنها تنها نشانه ای است که تلاشمان تاثیر مطلوب را داشته  است. همین که به یادبیاوریم خودمان انتخاب کرده ایم تا قدرتمان را در راه خدمت به زندگی صرف کنیم، انجام موفقیت آمیز آن، چنان شادی حقیقی را در تجلیل خودمان برایمان به ارمغان می آورد که هرگز تایید دیگران به پای آن نمیرسد.
3. فرار از تنبیه
4. اجتناب از گناه: ... بین انجام کاری برای دیگری به دلیل اجتناب از گناه و انجام آن کار به دلیل آگاهی کامل از نیازمان به سهیم شدن در شادی انسانی دیگر، تفاوت بسیار است. اولی دنیایی است پر از درد و رنج، دومی دنیایی پر از فرح و شادی.
5. از روی وظیفه: استفاده از کلماتی که "انتخاب" را انکار میکند. "باید"، "مجبور بودن"، "میبایست" و ... روزنبرگ معتقد است از بین تمام روش هایی که بین ما و نیاز هایمان فاصله می اندازند، این مورد اسف بار ترین برای فرد و خطرناک ترین برای جامعه است.

به عنوان حرف آخر: ارزیابی رفتارهایمان بر اساس نیازهای برآورده نشده ی خودمان، نیروی تغییری را به وجود می آورد که مبتنی بر میل حقیقی برای سهیم شدن در سعادت خود و دیگران است نه شرم، گناه، خشم یا افسردگی.

 

یک مطلبی که به ذهن خودم رسید این بود که آیا در مسائل غیر اخلاقی هم باید به نیاز هایمان فکر کنیم و با خودمان همدلی کنیم؟ در این فصل به صورت مستقیم به این مطلب اشاره نشده اما در فصل های دیگر روزنبرگ مثال هایی می آورد که در شرایطی که فردی رفتاری بسیار خشونت آمیز و خارج از عرف انجام میدهد، همدلی کردن با آن فرد و توجه به نیاز هایش اوضاع را بهبود داده. فکر میکنم که برای اینکه از مرحله ی پشیمانی رد شویم و نهایتا دوباره بلند شویم و کاری بکنیم باید به هر حال شرم را کنار بگذاریم و احساسات دسته ی دوم را تجربه کنیم.

پی نوشت: عنوان یکی از جملات انتهایی کتاب "ارتباط بدون خشونت" از آقای مارشال روزنبرگ است. 

تسلی بخشی های فلسفه (part 3)

در دو پست قبلی درباره ی بخش هایی از کتاب "تسلی بخشی های فلسفه" نوشته ی آلن دوباتن صحبت کردم. یک بخش دیگر از کتاب را هم دوست دارم که درباره اش بنویسم: تسلی بخشی قلب شکسته.

قبل از اینکه گزیده هایی از این بخش را بیاورم، توصیه میکنم اگر به دنبال تسلی هستید، یا کسی را میشناسید که به دنبال تسلی است میتواند مناسب باشد که به این کتاب به عنوان یک گزینه واقعا فکر کنید. البته به هرحال کتاب ها از نظر توان تغییر مدل ذهنی در رِنج های مختلفی قرار میگیرند. این کتاب شاید قدرتمند ترین نیست اما یک ویژگی خوب دارد و آن اینکه برای تسلی فرد، به کنترل و هرس شاخه های خارجی نمی پردازد و نقاط عمیق تری را هدف قرار میدهد و این باعث میشود که ریشه ی نامطلوب روزی دیگر از جایی دیگر شاخه ی دیگری را پرورش ندهد. به نظر من دسته بندی واضح و شفافی دارد و به اندازه کافی مبسوط است و این ویژگی خوش خوان و دوست داشتنی اش کرده.

من نسخه ی انگلیسی این کتاب را هم داشتم و وقتی نسخه ی انگلیسی را هم نگاه کردم دیدم خواندن و برانداز کردنش خالی از لطف نیست. به هر حال یک اصالتی در متن اصلی هست که در ترجمه نیست و این حس خیلی خوبی به من القا کرد. به همین خاطر گفتم حالا که درباره این کتاب این اتفاق افتاده است و در هر دو متن دم دستم است، متن های انگلیسی را هم بگذارم. ترجمه از آقای عرفان ثابتی است. انتشارات ققنوس.

آلن دوباتن برای حرف زدن در مورد قلب شکسته و مقوله ی عشق به سراغ شوپنهاور رفته. ابتدا خلاصه ای درباره ی زندگی شوپنهاور می آورد و بعد از آن بحث اصلی را با یک سوال خیلی مهم شروع میکند:

یکی از ژرف ترین اسرار عشق این است: چرا او؟

1. One of the most profound mysteries of love is ‘Why him?’, and ‘Why her?’ Why, of all the possible candidates, did our desire settle so strongly on this creature, why did we come to treasure them above all others when their dinner conversation was not always the most enlightening, nor their habits the most suitable? And why, despite good intentions, were we unable to develop a sexual interest in certain others, who were perhaps objectively as attractive and might have been more convenient to live with?

 

2. The choosiness did not surprise Schopenhauer. We are not free to fall in love with everyone because we cannot produce healthy children with everyone. Our will-to-life drives us towards people who will raise our chances of producing beautiful and intelligent offspring, and repulses us away from those who lower these same chances. Love is nothing but the conscious manifestation of the will-to-life`s discovery of an ideal co-parent.

1. یکی از ژرف ترین اسرار عشق این است: "چرا او؟" چرا از بین تمام گزینه های ممکن، چنان میل شدیدی به این فرد داریم؟ چرا اورا بالاتر از دیگران مینشانیم، در حالی که صحبت او هنگام شام، روشنگرانه ترین صحبت و عادت هایش مناسب ترین عادت ها نبوده است؟ و چرا به رغم حسن نیت، نتوانستیم به دیگران علاقه جنسی پیدا کنیم، دیگرانی که شاید در واقع همانقدر جذاب باشند و شاید زندگی کردن با آن ها راحت تر باشد؟

2. این مشکل شوپنهاور را متعجب نکرد. ما آزاد نیستیم که عاشق همه شویم، زیرا نمی توانیم از همه بچه های تندرستی داشته باشیم. اراده ی معطوف به حیات مارا به سوی افرادی جلب میکند که شانس مارا برای ایجاد بچه های زیبا و باهوش زیاد میکنند، و مارا از کسانی دور میکند که این شانس را کاهش میدهند. عشق چیزی نیست مگر جلوه آگاهانه کشف والدی آرمانی از جانب اراده معطوف به حیات.

 

البته اینها نظرات شوپنهاور است و خب وحی منزل نیست. به نظر من فاکتور های زیادی در اینکه از فردی خوشمان بیاید دخیل است. اما خب قضیه آن قدر ها هم روحانی نیست که با دیدن یک نفر فکر کنیم که سال هاست او را میشناخته ایم. در ترم های اول دانشگاه، یکی از ترم اولی ها که البته هم رشته ای و هم ورودی ما نبود، میگفت من خواب دیده ام که یک نور سبز من و یک آقای دیگری که او هم ترم اول بود را به هم وصل کرده است:) شوپنهاور نظرش این است که:

 

• In initial meetings, beneath the quotidian patter, the unconscious of both parties will assess whether a healthy child could one day result from intercourse.
   

در ملاقات های اولیه، همراه با لفاظی های معمولی، ناخودآگاه هر دو طرف این امر را ارزیابی خواهد کرد که آیا از این رابطه روزی کودک تندرستی به وجود می آید یا نه.

 

و اراده معطوف به حیات هم معمولا اینطور کار میکند و کسی را برمیگزیند که از طریق او بتوان ضعف ها و عیب های خود را برطرف کند. مثلا درجه ی خاص مردانگی یک مرد، متناسب با درجه خاص زنانگی زن باشد تا یک جانبه بودن این درجات در کودک ایجاد نشود. یا حتی به بیان خیلی ساده تر، اراده معطوف به حیات که در ناخودآگاه ما بدون اینکه متوجه اش باشیم در حال فعالیت است مارا وا میدارد که اگر چانه ی کوچک داریم، جذب فردی شویم که چانه ی بزرگ دارد تا کودکی که از ما به وجود می آید چانه ی بهنجار و نرمالی داشته باشد.

اما این مکانیسم جذب شدن دو طرف به سمت هم یا به قول کتاب نظریه جذابیت، شوپنهاور را به نتیجه ی ناخوشایندی رساند:

 

• A person who is highly suitable for our child is almost never (though we cannot realize it at the time because we have been blindfolded by the will-to-life) very suitable for us.

 

فردی که برای بچه ی ما بسیار مناسب است هرگز برای خود ما خیلی مناسب نیست (گرچه نمی توانیم این امر را به موقع تشخیص دهیم زیرا اراده معطوف به حیات، چشم مارا کور کرده است).

 

این جمله ها را دوباتن از خود شوپنهاور نقل میکند:

 

• “That convenience and passionate love should go hand in hand is the rarest stroke of good fortune”
   

"قلم تقدیر به ندرت همراهی آسایش و عشق آتشین را رقم میزند."

 

• “Love . . . casts itself on persons who, apart from the sexual relation, would be hateful, contemptible, and even abhorrent to the lover. But the will of the species is so much more powerful than that of the individual, that the lover shuts his eyes to all the qualities repugnant to him, overlooks everything, misjudges everything and binds himself for ever to the object of his passion. He is thus completely infatuated by that delusion, which vanishes as soon as the will of the species is satisfied, and leaves behind a detested partner for life.”

"عشق بر کسانی سایه می افکند که اگر رابطه ی جنسی نبود، مورد تنفر، تحقیر و حتی اشمئزاز یک دیگر میبودند، ولی اراده ی معطوف به بقای نوع انسان چنان قوی تر از اراده ی فرد است که عاشق چشمان خود را بر روی تمام صفاتی که از آن ها اشمئزاز دارد میبندد، به همه چیز بی اعتنایی میکند، درباره ی همه چیز به طور نادرستی قضاوت میکند و خود را برای همیشه به متعلق شور و اشتیاقش متصل میسازد. بنابراین او کاملا مفتون آن توهم است، توهمی که به محض ارضای اراده معطوف به توع انسان محو میشود و شریکی نفرت انگیز برای باقی عمر بر جای میگذارد. "

 

 

به نظر من کسی که قلب اش شکسته، با همین توضیحات و مقدمات هم میتواند تا حدی وضعیت خودش را تحلیل کند اما پاراگراف های زیر مستقیم تر تسلی میدهند:

• The philosopher might have offered unflattering explanation of why we fall in love, but there was consolation for rejection – the consolation of knowing that our pain is normal. We should not feel confused by the enormity of the upset that can ensue from only a few days of hope. It would be unreasonable if a force powerful enough to push us towards child-rearing could – if it failed in its aim – vanish without devastation. Love could not induce us to take on the burden of propagating the species without promising us the greatest happiness we could imagine. To be shocked at how deeply rejection hurts is to ignore what acceptance involves. We must never allow our suffering to be compounded by suggestions that there is something odd in suffering so deeply. There would be something amiss if we didn`t.

شاید شوپنهاور تبیین های نامطلوبی از علت عاشق شدن ما به دست داده باشد، ولی این تبیین ها سبب تسلی ما در باربر عدم پذیرش نزد طرف مقابل میشود – از اینکه میفهمیم درد ما چیزی عادی است تسلی میابیم. ما نباید از ناراحتی و نگرانی شدید حاصل از فقط چند روز امیدواری، پریشان خاطر شویم. نامعقول است اگر نیروی چنان قدرتمندی که مارا به طرف بچه دار شدن سوق میدهد – در صورت ناکامی در رسیدن به هدفش – بدون تاثیرات تخریبی محو شود. عشق نمی تواند بدون اینکه به ما بزرگ ترین خوشبختی قابل تصور را نوید دهد، مارا به پذیرش سنگینی بار تکثیر نوع بشر وادارد. شگفت زدگی از شدت آسیب ناشی از عدم پذیرش نزد طرف مقابل یعنی غفلت از پیامد های پذیرش او.  هرگز نباید بگذاریم اظهار نظر هایی مبنی بر عجیب و غریب بودن چنین رنج کشیدن شدیدی، درد و رنج مارا افزایش دهد. اگر با این شدت رنج نمی کشیدیم، یک جای کار ایراد داشت.

• What is more, we are not inherently unlovable. There is nothing wrong with us per se. Our characters are not repellent, nor our faces abhorrent. The union collapsed because we were unfit to produce a balanced child with on particular person. There is no need to hate ourselves. One day we will come across someone who can find us wonderful and who will feel exceptionally natural and open with us.

 

نکته دیگر اینکه ما ذاتا دوست نداشتنی نیستیم. خود فی نفسه ما هیچ چیز ناجوری ندارد. نه شخصیت ما نفرت آور است نه چهره ما مشمئز کننده. وصل از میان رفت، زیرا برای ایجاد کودکی متناسب با فردی خاص متناسب نبودیم. لازم نیست از خود متنفر شویم. سرانجام روزی با کسی برخورد خواهیم کرد که مارا عالی میپندارد و به طرز استثنایی با ما احساس صمیمیت و راحتی خواهد کرد.

 

 

تا اینجا شناخت پیدا کردیم و تسلی هم یافتیم و اما راهکار نهایی شوپناور برای رهایی از اراده معطوف به حیات:

 

• We do have one advantage over moles. We may have to fight for survival and hunt for partners and have children as they do, but we can in addition go to the theatre, the opera and to the concert hall, and in bed in the evenings, we can read novels, philosophy and epic poems – and it is in these activities that Schopenhauer located a supreme source of relief from the demands of the will-to-life.

ما نسبت به موش های کور یک امتیاز داریم. شاید ما هم مثل آنها مجبور باشیم برای بقا بجنگیم و شریک زندگی خود را شکار کنیم و بچه داشته باشیم، ولی علاوه بر اینها، میتوانیم به تئاتر، اپرا و کنسرت برویم، و شب ها در رختخواب، رمان، فلسفه و اشعار حماسی بخوانیم- شوپنهاور چنین فعالیت هایی را خاستگاه متعالی رهایی از نیاز های اراده ی معطوف به حیات میدانست.

 

به طور خلاصه هنر و فلسفه از این جهات به تسلی ما کمک میکنند که وضعیت ما، درد ما  و احساسات ما را با وضوح بیشتری به صورت خلاقانه به خودمان بازمیگردانند و نشان میدهند و از این طریق ما به خودمان و وضعیت شناخت پیدا میکنیم و :

Art and philosophy help us, in Schopenhauer word`s, to turn pain into knowledge.

 
 

 

 

تسلی بخشی های فلسفه (part 2)

بخش دوم از کتاب "تسلی بخشی های فلسفه" نوشته ی آلن دوباتن به "تسلی بخشی در مواجهه با کم پولی" میپردازد. ترجمه ی عرفان ثابتی. انتشارات ققنوس.

همه شنیده ایم که اپیکور، لذت طلب بوده است. حرف و حدیث هم پشت سرش زیاد است. مثلا نامه ها و اسنادی در تاریخ درباره اش گفته اند که اپیکور بع علت زیاد خوردن روزی دوبار استفراغ میکرده است که صحت نداشته. در حقیقت اما قضیه از این قرار بوده که:

• Those who have heard the rumours must have been surprised to discover the real tastes of the philosopher of pleasure. There was no grand house. The food was simple, Epicurus drank water rather than wine, and was happy with a dinner of bread, vegetables and a palmful of olives. 'Send me a pot of cheese, so that I may have a feast whenever I like,' he asked a friend. Such were the tastes of a man who had described pleasure as the purpous of life.

آن هایی که شایعات را شنیده بودند باید از کشف علایق واقعی فیلسوف لذت شگفت زده شده باشند. هیچ خانه ی بزرگی در کار نبود. غذا ساده بود. اپیکور آب مینوشید نه شراب و شامش نان، سبزی و به اندازه ی یک کف دست زیتون بود. او از دوستی خواست: "برایم یک کوزه پنیر بفرست تا بتوانم هرگاه خواستم ضیافتی برای خود برپا کنم." چنین بود علایق مردی که لذت را هدف حیات میدانست.

 

حرف اپیکور در کل خیلی شبیه یک جمله ایست در یکی از نوشته های (خیلی خیلی!) قدیمی محمدرضا شعبانعلی: به جای اینکه پول بخواهید، ببینید از پول چه میخواهید.

منظور اپیکور از "لذت"، شب را تا صبح پایکوپی کردن و میگساری و کباب بریان نبود. لذت از نظر او در سه مقوله مطرح میشد: 

دوستی

آزادی

تفکر

 اپیکور در مورد دوستی میگوید: بین تمام نیکی هایی که حکمت برای ما در بر دارد، دوستی پربها ترین است.

• W don`t exist unless there is someone who can see us existing, what we say has no meaning unless someone can understand, while to b surrounded by friends is constantly to have out identity confirmed.

ما وجود نداریم مگر وقتی کسی باشد که ببیند ما وجود داریم. آنچه میگوییم هیچ معنایی ندارد مگر زمانی که کسی بتواند آن را بفهمد. در میان دوستان بودن یعنی همواره هویت خود را تایید کردن.

 

• We may seek a fortune for ni greater reason that to secure the respect and attention of the people who may otherwise look straight through us. Epicurus, discerning our underlying need, recognized that a handful of true friends could deliver the love and respect that even a fotune may not.

ممکن است جستجوی ما برای به دست آوردن پول هیچ دلیل مهم تری از تضمین احترام و توجه مردمی نداشته باشد که در غیر این صورت به ما خیره خواهند شد و چپ چپ نگاهمان خواهند کرد. اپیکور با تشخیص نیاز بنیادین ما، دریافت که قلیلی دوستان واقعی میتوانند عشق و احترامی به ما ارزانی دارند که حتی ممکن است ثروت قادر به تامین آن نباشد.

شاید برایتان جالب باشد که اپیکور در سی و پنج سالگی با جمعی از دوستان اش به خانه ای بزرگ در بیرون از شهر آتن نقل مکان کرد. 

این جمع برای اینکه مجبور نباشند برای کسانی کار کنند که از آنها خوششان نمی آمدخود را از اشتغال از دنیای تجاری آتن کنار کشیدند. آنها زندگی ساده تری در پیش گرفتند. پول کمتری به دست آوردند اما در مقابل آزادی و استقلال را تجربه کردند.

و در نهایت، اپیکور و دوستان اش معتقد بودند که برای رهایی از اضطراب،  راهی بهتر از تفکر وجود ندارد. اگر مشکل را روی کاغذ بنویسیم یا درباره ی آن با دیگری صحبت کنیم، ویژگی های اصلی آن مشکل ظاهر میشود. میتوان ماهیت مشکل را شناخت و حتی اگر خود مشکل حل نشود، ویژگی های آزار دهنده ی ناشی از آن مثل سردرگی و تحیر را میشود برطرف کرد.

 

بعد از طرح ای سه لذت، کتاب به توضیح ادامه میدهد که:

• wealth is of course unlikely ever to make anyone miserable. But the crux of Epicurus`s argument is that if we have money without friends, freedom and an analysed life, we will never be truly happy. And if we have them, but are missing the fortune, we will never be unhappy.

البته بعید است که ثروت هرگز کسی را بدبخت کند. ولی اصل استدلال اپیکور این است که اگر پول داشته باشیم ولی از نعمت دوستان، آزادی و زندگی تحلیل شده محروم باشیم، هرگز واقعا خوشبخت نخواهیم بود. و اگر از این سه نعمت برخوردار باشیم ولی پول نداشته باشیم هرگز بدبخت نخواهیم بود.

 

یک بحث کوچک جالب دیگر این است که اپیکور نیاز های ما را به سه دسته طبقه بندی میکند :

نیاز هایی که نه طبیعی اند نه ضروری: شهرت، قدرت

نیاز های طبیعی ولی غیر ضروری: خانه بزرگ، حمام خصوصی، مهمانی، خدمتکار، ماهی، گوشت

نیاز های طبیعی و ضروری: دوستان، آزادی، تفکر، غذا، مسکن، پوشاک

 

و به صورت کلی پول، از یک حدی به آن طرف تر دیگر تاثیری در خوش بختی ما ندارد. اگر بخواهیم نمودار بکشیم به صورت زیر است:

 

 

قسمت زیر هم خیلی جالب است. وقتی به چیزی گران قیمت تمایل پیدا میکنیم میتوانیم به سوالات زیر فکر کنیم و ببینیم واقعا به آن نیاز داریم؟ یا انگیزه ی دیگری در پشت این تمایل وجود دارد؟

1. Identify a project for happiness
2. Imagine that the project may be false. Look for exceptions to the supposed link between the desired object and happiness. 
3. If an exception is found, the desired object cannot be a necessary and suffiecient cause of happiness.
4. In order to be accurate about producing happiness, the initial project must be nuanced to take the exception into account.
5. True needs may now seem very different from the confused initial desire.

 

1. طرحی برای خوش بختی مشخص کنید.
2. تصور کنید که این طرح ممکن است نادرست باشد. به دنبال استثناهایی برای پیوند مفروض میان موضوع مورد نیاز و خوشبختی بگردید. آیا میتوان موضوع مورد نیازرا داشت ولی خوشبخت نبود؟ آیا میتوان خوشبخت بود ولی موضوع مورد نیاز را نداشت؟
3. اگر استثنایی پیدا شود، موضو مورد نیاز ممکن نیست دلیل بازم و کافی خوشبختی باشد/
4. برای اینکه درباره پیدایش خوشبختی، درست فکر کنیم باید طرح اولیه را طوری تغییر دهیم که استثنا را هم شامل شود.
5. اکنون شاید نیاز های حقیقی بسیار متفاوت با نیاز نامشخص اولیه باشد.

 

Happiness may be difficult to attain. The obstacles are not primarily financial.

 

تسلی بخشی های فلسفه ( part 1 )

بخش هایی از تسلی بخشی های فلسفه از آلن دوباتن. 

بخش های این کتاب را بدون نظم خواندم و از اول شروع نکردم.  در این پست در مورد بخش آخر مینویسم. کتاب انگلیسی را هم داشتم و گفتم هر دو را بگذارم اینجا بماند. ترجمه عرفان ثابتی. انتشارات ققنوس.

 

بخش آخر کتاب در مورد مواجهه با سختی هاست. نحوه بیان مطالب در این کتاب جالب است. شش بخش دارد. هر بخش به موضوعی میپردازد ولی آن موضوع را از نظر یک فیلسوف مشخص بررسی میکند. بخش آخر نگاه نیچه به مساله ی مواجهه با سختی هاست.

 

 

• Though punctilious in sending his best wishes to friends, Nietzsche knew in his heart what they needed: To those human beings who are of any concern to me I wish suffering, disolation, sickness, ill-treatment, indignities - I wish that they should not remain unfamiliar with profound self-contempt, the torture of self-mistrust, the wretchedness of the vanquished.

گرچه نیچه در ابراز بهترین  آرزو ها برای دوستانش بسیار مبادی آداب بود، ولی قلبا میدانست به چه نیاز دارند: 
در حق انسان هایی که دوست شان دارم، آرزوی رنجوری، پریشانی، بیماری، بدرفتاری و آزردگی میکنم. آرزو میکنم که آنها با خودخوارشماری ژرف، با عذاب بی اعتمادی به خود و با بدبختی شکست خوردگان ناآشنا نمانند.

 

نیچه در جوانی با کتاب "جهان به مثابه اراده و نمایش" شوپنهاور آشنا میشود و تا سال ها تحت تاثیر فلسفه ی شوپنهاور باقی میماند. و سپس بعد از یک دهه دلبستگی به شوپنهاور، سفری به ایتالیا میکند و افکار دستخوش تغییر میشود. او به دوستی مینویسد که اتفاقاتی در باورش افتاده که به تدریج شکل گرفته اند اما ناگهان به خودآگاهش وارد شده اند و آن این است که تقریبا در همه ی مسائل با شوپنهاور مخالف است: 

• One of these propositions being that, because fulfilment is an illusion, the wise must devote themselves to avoiding pain rather than seeking pleasure, living quietly, as Schopenhauer councelled, in a small fireproof room - advice that now struck Nietzsche as both timid and untrue, a perverse attempt to dwell, as he was to put it pejoratively several years later, 'hidden in forest like shy deer'. Fulfilment was to be reached not by avoiding pain, but by recognizing its role as a natural, inevitable step on the way to reaching anything good.

یکی از آن قضایا این بود که، چون رضایت خاطر توهم است، خردمندان باید خود را وقف پرهیز از درد کنند نه طلب لذت، و به توصیه شوپنهاور "در اتاق عایق شده کوچکی" در آرامش زندگی کنند - نصیحتی که اکنون به نظر نیچه هم بزدلانه بود هم غیرواقعی، و اورا شگفت زده میکرد. همانطور که چند سال بعد به لحن تحقیر آمیزی گفت، این کار تلاشی سرسختانه بود برای پنهان ماندن در جنگل ها، مثل گوزنی خجالتی. پس نه با پرهیز از درد بلکه با تشخیص نقش آن به عنوان مرحله ای اجتناب ناپذیر و طبیعی برای دستیابی به هرچیز خوبی، رضایت خاطر حاصل میشود.

 

علاوه بر آب و هوا و غذای خوبی که نیچه در آن سفر به ایتالیا تجربه کرد، یکی دیگر از مواردی که باعث تغییر تفکر نیچه شد تاملاتش در افکار انسان های جدیدی بود که به نظر میرسید واقعا چیزی به نام "زندگی" را فهمیده اند و در اختیار دارند. کسانی مثل آبه گالیانی، استندال، مونتنی و گوته. این افراد اهل دنیا بودند. زندگی را میشناختند. بارها عاشق شده بودند و این مطلب را با افتخار بیان میکردند. هنرمند بودند (به گفته ی نیچه هنر بزرگ ترین محرک زندگی است) و در کلامشان طنزی دیده میشد و بر چهره شان لخندی شرورانه و شادی آفرین. نیچه میگفت که انسان برای زندگی رضایت بخش به این عناصر نیاز دارد. 
اما او یک جز مهم را اضافه کرد؛ اینکه برای دستیابی به رضایت خاطر حتما باید گاهی به شدت احساس بدبختی کرده باشیم:

• what if pleasure and displeasure were so tied together that whoever wanted to have as much as possible of one must also have as much as possible of the other . . . you have the choice: either as little displeasure as pissible, painlessness in brief . . . or as much displeasure as possible as the price for the growth of an abundance of subtle pleasures and joys that have rarely been relished yet. If you decide for the former and desire to diminish and lowr the level of human pain, you also have to diminish and lower the level of their capacity for joy.

لذت و رنج چنان به هم وابسته اند که اگر کسی قصد حداکثر بهره مندی از لذت را داشته باشد ناگزیر است بیشترین مقدار ممکن از رنج را بچشد ... انتخاب با شماست: یا کمترین رنج ممکن و به عبارت دیگر نداشتن درد و غم... یا بیشترین رنج ممکن به عنوان تاوان خوشی ها و شادی های مفرط که تا امروز به ندرت کسی لذت آن را چشیده است! اگر راه اول را انتخاب میکنید، یعنی اگر میخواهید رنج های انسانی را کاهش دهید، بسیار خوب! باید همینطور توان شادمانی خود را هم کاهش دهید.

 

• But frightful difficulties are sadly, of course, not enough. All lives are difficult; what makes some of them fulfilled as well is the manner in which pains have been met.

ولی سختی های هولناک مسلما آنقدرها هم اندوهناک نیستند. همه ی زندگی ها سخت هستند؛ آنچه برخی از آن هارا رضایت بخش هم میکند، شیوه ی برخورد با درد ها و رنج هاست.

 

• Yet 'good and honoured things' were, Nietzsche stressed, 'artfully related, knotted and crocheted to . . . wicked, apparently antithetical things'. 'love and hate, gratitude and revenge, good nature and anger . . . belong together,' which does not mean that they have to be expressed togther, but that a possitive may be the result of a negative successfully gardened.

با وجود این نیچه تاکید میکند که چیزهای خوب و ستوده با آن چیزهای بد و به ظاهر متضاد با خویش موذیانه مربوطند و به هم وابسته اند و درهم تنیده اند؛ چه بسا از یک گوهرند! چه بسا! مهر و کین، حق شناسی و انتقام، نیک سرشتی و خشم، به یک دیگر تعلق دارند. که به این معنی نیست که باید آنها را با یک دیگر نشان داد بلکه به این معنیست امری مثبت ممکن است نتیجه امری منفی باشد که با موفقیت باغبانی شده است. 

 

• To cut out every negative root would simultaneously mean choking off positive elements that might rise from it further uo the stem of the plant.

قطع هر ریشه منفی، در عین حال به معنای جلوگیری از عناصر مثبتی است که میتوانند از آن در بالای ساقه ی گیاه برویند.

 

• We should not feel embarrassed by our difficulties, only by our failure to grow anything beautiful from them.

ما نباید از سختی های خود احساس شرمندگی کنیم، بلکه باید از این امر شرمنده شویم که نتوانسته ایم چیزهای زیبایی از آن ها برویانیم.

 

 

کتاب توضیح میدهد که نیچه میگوید برای فراموش کردن رنجتان سراغ الکل نروید. اصرار میکند که رنج تان را طاقت بیاورید.

 

• If you refuse to let your own suffering lie upon you even for an hour and you constantly try to prevent and forestall all possible distress way ahead of time; if you experience suffering and displeasure as evil, hateful, worthy of annihilation, and as a defect of existence, thn it is clear that [your harbour in your heart] . . . the religion of comfortableness. How little you know of himan happiness, you comfortable . . . people, for happiness and unhappiness are sisters and evn twins that either grow up together or, as in your case, remain small together.

اگر اکراه دارید که رنج خود را حتی یک ساعت تحمل کنید و دائما از هر نوع بدبختی ممکن حذر میکنید، اگر هر گونه بدبختی و رنج را شر منفوری میدانید که باید نابود شود (چون ضعفی در زندگی است)، در آن صورت [شما در قلب خود] . . . پیرو مذهب راحت طلبی هستید. متاسفانه شما موجودات راحت طلب و ساده لوح چیز زیادی درباره شور و نشاط انسان نمی دانید! زیرا خوش بختی و بدبختی دو خواهر دوقلو هستند که باهم بزرگ میشوند، یا در مورد شما،  باهم کوچک میمانند.

• Not everything which makes us feel better is good for us. Not everything which hurts may be bad.

 

 

خاطرات یک پزشک جوان

چند روز پیش در حال و هوای این مطلب بودم که برای یادگیری بهتر هرچیزی باید یک یا چند سوال در ذهن داشته باشی و آن پایه ای ترین هدف و نیاز مطلب یا رشته ای که میخواهی یادبگیری پیش چشمت باشد. به این فکر کردم که با یک سرچ ساده در لغت نامه نمی توان insight برای هدف پایه ای یک رشته درسی پیدا کرد. یاد آن کتاب "شدن" از میشل اوباما افتادم. میگفت که در کودکی پدرم من و برادرم را در خیابان های مناطق مرفه شهر میگرداند و خانه های زیبا را نشانمان میداد تا برای ما آرزو پرورش دهد. 

به این فکر کردم که بروم و کتاب "یادداشت های پزشک جوان" از میخائیل بولگاکف را بخوانم. 

لحن بولگاکف در این کتاب خیلی دوست داشتنی بود. طنز ظریف و دلنشینی داشت. و از همه مهم تر هدفی که من برایش به سمت این کتاب رفته بودم تا حد خوبی تامین شد. 

بولگاکف در این کتاب خاطرات پزشک بسیار جوانی را روایت میکند که تازه از دانشکده ی پزشکی شهری بزرگ فارق التحصیل شده و برای دوران کارآموزی، تک و تنها به قصبه ای دور اعزام شده. قصبه ای که هنوز برق به آن راه نیافته. در چند بخش ابتدایی شرایطی را توصیف میکند که این پزشک جوان، با تجربه ای نزدیک به صفر، بدون کسی که بتواند از او کمکی بگیرد با شرایط دشواری رو به رو میشود که باید از پسش بربیاید. خاطره ی دومی که بیان میکند به شکل خلاصه از این قرار است که نیمه شبی، خانم بارداری را برای وضع حمل با درد و بدحالی به بیمارستان کوچک قصبه می آورند. پزشک جوان میگوید که من در دوران دانشجویی فقط یک بار فرایند زایمان را دیده بودم. آن هم در شرایطی که با فاصله در اتاق عمل ایستاده بودم و از دور شاهد یک زایمان متعارف و نرمال و بدون چالش بودم. اما جنین این زن نوعی چرخش نامتعارف در رحم داشت. میگوید که من هیچ ایده ای برای برآمدن از پس این شرایط نداشتم. کمی شکم زن را معاینه کردم فقط برای اینکه کاری کرده باشم. ناگهان به دستیاران و دو مامای حاضر گفتم که من چیزی در خانه جا گذاشته ام. باید برم و آن را بیاورم. خیلی سریع به خانه ی مخصوص پزشک (که نزدیک بیمارستان بوده) میرود. کتاب زنان و زایمان را باز میکند. قسمت مربوط به این نوع زایمان خاص را نگاه میکند. متن را میخواند. عکس هارا نگاه میکند. اما بازهم هیچ چیز نمیفهمد. در شرایطی که استرس اش به خاطر این دوازده دقیقه ای که هدر داده بیشتر هم شده، به اتاق عمل برمیگردد. در نهایت ماماها که میبینند شرایط از چه قرار است میگویند که پزشک قبلی در این شرایط چه کار میکرد. پزشک جوان خیلی سریع متوجه میشود که باید چه کار کند و در نهایت زایمان به خیر میگذرد. 

چون لحن بولگاکف را دوست داشتم و این خاطرات در واقع خیلی نزدیک به خاطرات خود بولگاکف هستند، داستان ها و فضا سازی ها در من اثر کرد. خودم را تنها تصور کردم در شرایطی که هیچ کس کنارم نیست و البته نگاه دردمند یک انسان که با امیدی آلوده به بیم به من دوخته شده. در آن شرایط چه کار باید بکنم؟ به چه احتیاج دارم؟

خیلی این کتاب را دوست داشتم. 

این داستانی که در مورد مراجعه به کتاب در میانه ی یک عمل تعریف کردم مرا خیلی زیاد یا این جمله انداخت که : زندگی شبیه این است که به تنهایی و در حضور جمع ویولن بنوازی و قرار باشد همزمان با نواختن [و در شرایطی که همه شاهد تمرین کردن تو هستند] استفاده از این ساز را یادبگیری. (ساموئل باتلر)